Aksharsanch

 आज सिकंदराबाद मधल्या Deaf Enabled Foundation या संस्थेत कामानिमित्त गेले होते. ऐकू न येणाऱ्या आणि बोलता न येणाऱ्या लोकांसाठी ही संस्था काम करते हे संस्थेच्या नावातून समजतंच. विशेष म्हणजे जिथे आमचं काम चालतं तिथे  काम करणारे, हा उपक्रम चालवणारे सगळे ऐकू आणि बोलू न शकणारे आहेत. संस्थेचे अकाउंट्स सांभाळणारी मुलगी आणि समन्वयक दोघंच असे होते जे ऐकू बोलू शकत होते पण Indian Sign Language मधूनही ते उत्तम प्रकारे व्यक्त होत होते. सगळं काम सुरळीत आणि शांततेत सुरू होतं. मी साधारण तिथे दोन एक तास होते. काम करत होते आणि सोबतच आजूबाजूला न्याहाळत होते. कधी कधी आपल्याकडं सगळं आहे हे आपण किती गृहीत धरतो ? मध्यंतरी लॉकडाऊन च्या काळात Indian Sign Language चा छोटा कोर्स मी केला. त्याचा आज फायदा झाला. पूर्वी अश्या संस्थेत गेल्यावर सगळ्यांशी बोलताना interpreter शिवाय जमायचं नाही . पण आज मोडक्या तोडक्या का होईना पण Indian Sign Language मधून मला सगळ्यांशी संवाद साधता आला. ते काय बोलत होते तेही मला नीट समजत होतं. कुठल्याही मध्यस्थाशिवाय मला त्यांच्याशी बोलता येत होतं.  आपण जेव्हा वेगळ्या प्रांता...

 पुण्याजवळ अशी अनेक  ठिकाणं आहेत जी एका दिवसात बघून होतात.त्यातलीच काही ठिकाणं बघण्याचं आज ठरवलं.मी शाळेत असताना ,बहुधा आठवी नववीत असताना, आमची शैक्षणिक सहल ज्या ठिकाणी गेली होती तीच सफर आज ऋचा सोबत करावी असं वाटलं. गेली दोन वर्ष शाळाच बंद असल्यानं educational excursion वगैरे होणं अवघडच. म्हणून मुद्दाम भूगोलाच्या पुस्तकातल्या गोष्टी प्रत्यक्ष बघायला गेलो. तर पाहिलं ठिकाण होतं निघोज आणि या गावातले कुकडी नदीत नैसर्गिक रीत्या तयार झालेले रांजणखळगे अर्थात Volanic rock cut pots. अहमदनगर जिल्ह्यात पारनेर तालुक्यात हे गाव आहे. पाण्याच्या खळाळत्या प्रवाहामुळे रांजणाच्या आकारासारखे खोल असे तयार झालेले हे खळगे बघण्यासारखे आहेत. पावसाळा सोडून कधीही इथे हे रांजणखळगे नीट बघता येतात. रांजणखळगे नीट बघता यावे यासाठी एक gallery बांधली आहेच. शिवाय एक जुना झुलता पूल पण आहे.या पुलाच्या अलिकडे पुणे जिल्हा आणि पलीकडे नगर जिल्हा. मळगंगा देवीचं कुकडी नदीच्या काठावरचं मंदिर छान आहे आणि आज फारशी गर्दी नसल्याने संपूर्ण परिसर छान शांत होता. पण तरीही खंत वाटावी अशी एक गोष्ट बघायला मिळाली. ती म्हणजे काही र...

 ॥ मेणवलीचा वाडा ॥ वाई हे ठिकाण मला नवीन नाही. हे आमचं मूळ गाव, त्यामुळे लहानपणीपासून इथं सतत येणं होतंच. वाईचं ग्रामदैवत म्हणजे धुंडीविनायक गणपती. हे  मंदीर शिवाजी महाराजांनी देखरेखीसाठी साबणे कुटुंबीयांकडे  सोपवलं आणि तेव्हापासून आजपर्यंत या मंदिराची व्यवस्था साबणे परिवार करतो. साबणे कुटुंबाचा भाग असल्याने गणेश जयंतीला उत्सवात येणं होतं आणि इतर वेळीही अनेकदा होतं. याशिवाय ढोल्या गणपती दर्शन, कृष्णा बाईचा उत्सव असताना तिचे दर्शन आणि जवळच असणारा मेणवलीचा घाट बघणे हे ठरलेलंच.त्याचप्रमाणे घाटाला लागून असणारा नाना फडणवीस वाडा देखील आधी बघितला होताच. शेंदूरजणे इथे असलेल्या Mapro ची भर यादीत नव्याने पडली  आहे.  पण काल जेव्हा पुन्हा एकदा मेणवली गाठलं तेव्हा मिळालेला अनोखा अनुभव आवर्जून सांगावा असाच आहे. नेहमीप्रमाणे आमच्या गणपती बाप्पांचं दर्शन घेऊन मेणवलीच्या वाटेनं निघालो.नेहमीप्रमाणे अर्धवर्तुळाकार सुदंर घाट बघायचा. मेणवलेश्र्वराचं मंदीर दर्शन, पोर्तुगीज मोठी घंटा बघायची आणि साधारण अर्ध्या तासात पुढील प्रवासाला निघायचं असं ठरवलं होतं. पुढे धोम धरण आणि नृसिंह मंदिर ...

 मित्रो.... (पुण्याची ) मेट्रो कालच पुणेकरांची partial स्वप्नपूर्ती होऊन छोट्या route वर का होईना पण मेट्रो सुरू झाली. फर्स्ट डे फर्स्ट शो बघणं, सगळ्यात आधी म्हणजे इतर मंडळी तिथे जाऊन येण्याआधी आपण जाऊन यायलाच हवं, असा कधीच माझा हट्ट नसतो. आत्तापर्यंत असं काही कधीही जमवलं नाही आणि त्याच सोयरं ना सुतक.एवढं सगळं सांगतेय कारण अगदी पहिल्या दिवशी नाही पण दुसऱ्याच दिवशी पुण्याच्या मेट्रो मध्ये बसण्याची इच्छा झाली ( त्याला सोप्या भाषेत खाज म्हणता येईल) आणि केवळ इच्छा नाही तर इच्छापूर्ती करायला घरातून two wheeler काढून आम्ही गरवारे कॉलेज काढलं. आम्ही म्हणजे मी आणि नवरा. मुलीला फारसा इंटरेस्ट नव्हता. आधी अनेकदा मेट्रोत बसल्यामुळे असेल कदाचित. पण तसं तर आम्ही पण बसलोच होतो की पण अस्सल पुणेकर असल्याचं शाबूत करावं म्हणून हा खटाटोप.   नुकत्याच कोरोना संकटातून बाहेर पडल्यासारखं वाटतंय हे प्रत्येकानं लावलेल्या मास्क मुळे थोडं वाटत होतं एवढंच .पण बाकी pre COVID era असल्यासारखं सगळं वातावरण होतं. तिकीट काढायला पेशवे पार्क मध्ये फुलराणीला जशी गर्दी अगदी तशीच  होती आणि उत्साहही तेवढाच....

 आज निमित्त ऑफिसच्या "team buidling activity" चं होतं. याआधी रिसॉर्ट किंवा तत्सम ठिकाणी जाऊन दिवस घालवणं हे ठरलेलं. पण आज एकत्र आलो ते एका सुरेख ठिकाणी. पुरखों की हवेली वगैरे. याला बंगला वगैरे म्हणण्यापेक्षा हवेलीच म्हणायला हवं इतका सुंदर हा वाडा. दिवाडकर कुटुंबाचा (कल्पना दिवाडकर आमच्या वरीष्ठ अधिकारी त्यांचा हा वाडा) हा वडिलोपार्जित वाडा. दिवाडकर कुटुंब मूळचं कर्जत जवळ पळसधरी इथलं आणि याच ठिकाणी हा वाडा आहे. कल्पना दिवाडकर यांचा पाहुणचार आज लाभला. पाहुणचार कसा असावा याचा उत्तम अनुभव मिळालाच पण त्यासोबत या वाड्याची ओळख झाली.  १९३०-३६ या काळात बांधलेला हा दगडी वाडा, अगदी आखीव रेखीव, अगदी बघताच क्षणी मनाचा ठाव घेतो. वाड्याच्या अवती भोवती आमराई आहे. शिवाय चिक्कू आणि फणसाची झाडं आहेत. वाड्यामागे मोठा तलाव आहे . आजूबाजूला नीरव शांतता आणि स्वच्छता. वाड्यात ज्यांनी हा वाडा बांधला त्यांचे फोटो आहेत, दिवाडकर कुटुंबाचा फोटो आहे. एका कोपऱ्यात या वाड्याचं सुरेख रेखाटन आहे. एक देवाघर असलेली खोली आणि पाच बाकी  प्रशस्त खोल्या आहेत. मोठ्ठा दिवाणखाना आणि मागच्या बाजूला लाकडी कठडा असणारा ...

 चला कुठेतरी भटकून येऊ असं म्हणत परत एकदा कोकण गाठलं. कशेळी, कनकादीत्य मंदीर, गणेश गुळे , आरे वारे ,पूर्णगड, गणपतीपुळे असं एक दोन दिवस भटकत शेवटी गाडी उक्षी नावाचं ठिकाण शोधत निघाली. थिबा पॅलेस आणि रत्नदुर्ग बघून गर्दी मागे पडत गेली आणि गाडी एका सड्यावर पोहोचली. गूगल उक्षीचा रस्ता दाखवत असलं तरी नेमकी हवी ती जागा सापडत नव्हती. रस्त्यावर नावाची पाटी अगदी शोधून एखाद दुसरी. मग कोकणात पत्ता विचारायची जुनी पद्धत अमलात आणून कातळशिल्पाचं नेमकं ठिकाण शोधत गेलो. आणि एका वेगळ्याच कालखंडात आमची गाडी येऊन थांबली. आम्ही पाच जण सोडून दूर दूर पर्यंत माणूस दिसत नव्हता.  कोकणातल्या यावेळच्या भटकंतीचा अफलातून Finale आम्ही अनुभवत होतो. कोकणात काही वर्षापूर्वी जी काही कातळशिल्पं सापडली त्यापैकी दोन उक्षी परिसरात आहेत. आणि त्यातल्या एका कातळ शिल्पा जवळ आम्ही होतो. शिल्पाच्या बाजूने दगड रचून छान कुंपण केलं आहे. हा परिसर आणि शिल्पांचं नीट जतन व्हावं यासाठी प्रयत्न चालू आहेत याच्या खाणाखुणा दिसत होत्या. पण शिल्पाबद्दलची बाकी काही माहिती लिहिली नव्हती. आता आपण आपलं डोकं ,तर्कबुद्धी वापरून आणि कल्पनाशक...

 अशी कुठली गोष्ट आहे जी शेकडो वर्षे वारकऱ्यांना पंढरपूरला पायी जाण्यासाठी प्रवृत्त करते ? पंढरीनाथाबद्दल अपार भक्ती, त्याला बघण्याची , तो असण्याचा अनुभव घेण्याची जबरदस्त आस, वारीला जाण्याची  वर्षानुवर्षांची घरची परंपरा, सदा सर्वकाळ असणाऱ्या सुख दुःखापासून काही काळ मनाने खूप लांब जायची मुभा , वर्षातून एकदा वारीतच ओळख झालेल्या मैत्राला भेटायची ओढ , की नुसतीच एक अचाट गोष्ट अनुभवण्याची मजा की अजून काही.  मला हा प्रश्न अनेक वर्ष पडायचा अजूनही पडतो. अशी काय विलक्षण गोष्ट आहे ज्यामुळे मैलानुमैलाची पायपीट त्रास न वाटता आनंदसोहळा वाटतो. ऊन ,पाऊस,वारा यांचा परिणाम क्षुल्लक वाटतो. आपापली गावं, घरं, माणसं सोडून  मुखी पांडुरंगाचं नाव घेत अनेक दिवस फक्त चालत राहायचं. तहान , भूक, विश्रांती, झोप, जुने आजार, दुखणी ,खुपणी या सगळ्या जाणीवा आहेतच पण त्याचा बाऊ न करता चालत राहायचं. यात बहुसंख्य मंडळी ही अनेक पावसाळे बघितलेली . अशी कोणती गोष्ट आहे जी सगळ्यांची पाऊले पंढरीच्या वाटेवर आणते.  त्यांच्यासोबत थोडी वाट चालून बघू मग कळेल असं वाटलं आणि आळंदी गाठली. सकाळी देवळात दर्शन घेऊन निघ...

 सातारा जिल्ह्यातील भटकंतीचा हा पुढचा अध्याय. तसं फिरायला आम्हाला आवडतंच ,त्यातून सातारा म्हणजे weak point. वर्षाच्या सुरुवातीचा मुहूर्त अचानक ठरवला आणि नव्या वर्षाच्या उगवत्या सूर्याच्या सोबत निघालो. सातारा म्हणजे निसर्गरम्य ठिकाणांची खाण, त्यातलाच एक हिरा म्हणजे आज आम्ही पाहिलं ते ठिकाण.... काठी. साताऱ्यात सज्जनगड रस्त्यावरून ठोसेघरच्या रस्त्याला जायला सुरुवात केली की लागतं चाळकेवाडी. शेकडो पवनचक्क्या असलेलं हे भन्नाट ठिकाण. निळ्याशार आकाशाच्या backdrop वर फिरणाऱ्या या पवनचक्क्या बराच काळ आपली सोबत करतात.पुढे पाटण चा रस्ता धरला की काठी गाव लागतं.त्याहून पुढे गेलं की खाली अवसरी गाव लागतं आणि त्या गावाकडे न वळता पुढे गेल्यावर एक भन्नाट दृश्य बघायला मिळतं. उजवीकडे पाटी दिसते बॅकवॉटर केबिनची. तिथेच वळायचं आत. इको फ्रेंडली सामुग्री वापरून इथं कॉटेजेस बांधल्या आहेत. शांत, स्वच्छ आणि निसर्गरम्य परिसर. कॉटेजेस मागे टाकून पुढे गेलो आणि कोयना बॅकवॉटरचं विहंगम दृश्य दिसलं. विस्तीर्ण पसरलेलं पाणी. मध्ये मध्ये शिरलेले आणि हिरव्या गर्द झाडांची शाल पांघरलेले जमिनीचे भाग. त्या झाडांची सावली पाण्...

 आपल्या आयुष्याचा "आठवणी "या अविभाज्य घटक असतात. काही चांगल्या, काही नकोश्या,काही अवघडलेपण देणाऱ्या. या सगळ्याचा एक कोलाज असतो आणि अचानक कधीही तो डोकं वर काढतो. या आठवणींना कधी चेहेरा असतो, कधी भावना, कधी जागा किंवा ठिकाण , कधी वास , कधी चव ,कधी आवाज ,तर कधी स्पर्श असतो.या प्रत्येक अनुभूतीतून त्याच्याशी निगडीत आठवण येते. अगदी नकळतपणे. आठवणींच्या या हिंदोळ्यावर मला कायमच झुलायला आवडतं.  आज माझ्या प्राथमिक शाळेत गेले. निमित्त होतं नवीन मराठी शाळेचं शतकोत्तर रौपयमहोत्सवी वर्षात पदार्पण. पुण्यात असूनही चौथीनंतर इतक्या वर्षांनी त्या वास्तूत गेले. अनेक आठवणींची ही जागा. असं ठिकाण जिथे आयुष्याचा अगदी सुरुवातीचा काळ घालवला.सुंदर, दगडी दोन मजली इमारत, जिना आणि व्हरांडा याला असलेला  रेखीव लाकडी कठडा, मोठ्याला खिडक्या ,प्रशस्त असेम्ब्ली हॉल, गायन वर्ग, चित्रकलेचा वर्ग, शाळेची घंटा जिथे बांधली होती ती जागा, मुख्याध्यापकांची खोली, शिक्षकांची खोली, बँड साठी खास असलेली जागा, हस्तव्यवसाय वर्ग, मातीकामाचा वर्ग आणि तिथलं चिंचेचं झाड. या सगळ्या फक्त जागा नाहीत तर आठवणींचे अनेक कोपरे आहेत. आ...

 या सुट्टीचा काय प्लॅन ? उटी.... असं उत्तर देणारी तमाम जनता बंगलोर ते उटी या मार्गावर ट्रॅफिक मध्ये ताटकळत गाडीत बसलेली बघितली. ऑफिस , प्रोजेक्ट्स deadlines , शाळा, क्लासेस या सगळया राम रगाड्यात निघायचं म्हणजे बहुतेकदा सगळे एकाच सुमारास निघतात. त्यामुळे airport वर एक get together होऊ शकेल इतकी ओळखीची मंडळी भेटतात. पुढे ही सगळी गर्दी उटी पर्यंत साथ देत होती. जरा गर्दीपासून दूर जाऊ असं म्हणत आपण ट्रीप प्लॅन करावी आणि इकडे नाही तेवढी गर्दी तिकडे मिळावी. असो...आता उटी बघूया म्हणून सगळी ठिकाणं गर्दीत बघितली. ठिकाणं अर्थात उत्तम होती ...वातावरण उत्तम होतं फक्त गर्दी चा उद्रेक झाला होता. पण माणूस प्राणी तसा चिवट. एवढं सगळं होऊनही उटी आणि कून्नूर मध्ये काही अशी ठिकाणं आम्हाला सापडली जिथे आम्हाला We Time आणि आमच्यातल्या प्रत्येकाला Me Time मिळाला. त्याच भ्रमंतीचा हा लेखाजोखा.  उटीतील ठराविक लेक आणि बागा यांना छेद देत आम्ही पायकरा लेक , एमराल्ड आणि अवलांचे लेक गाठले. सकाळी लवकर उठून पायकरा लेक मध्ये केलेलं बोटींग अत्यंत सुखावहं होतं. स्वच्छ वातावरण आणि गर्दीच्या आधी पोहोचल्यामुळे शांतपण...

 वर्षातले काहीच ,अगदी दोन एक महिने एका मंदिरात जाऊ शकतो. उरलेले सर्व काळ हे मंदिर पाण्यात गुडूप असतं. बाराव्या शतकात बांधलेलं हे हेमांडपंथी मंदिर बघायला गेल्या वर्षी याच ठिकाणी जाऊन आलो. पण त्यावेळी पाणी बऱ्यापैकी होतं त्यामुळे मंदिराचा कळस कसाबसा दिसत होता.तेव्हाच ठरवलं की परत एकदा इथं यायलाच हवं.  यावेळी पाणी ओसरले आहे ,हे खातरजमा करूनच पुणे सोलापूर महामार्गावर मार्गक्रमण केलं. भिगवण नंतर साधारण वीस किलोमीटर वर इंदापूर तालुक्यात पळसदेव गावात पोहोचलो. या छोट्या गावाच्या कमानीतून सरळ आत जात राहिलं की साधारण दहा मिनिटात आपण उजनी धरणाच्या बॅकवॉटर जवळ येऊन पोहोचतो. गेल्या वर्षी जिथवर पाणी होतं तिथून यावेळी बऱ्यापैकी आत गेलो. वर्षातले बाकीचे महिने हा सगळा परिसर पाण्याखाली असल्याने हा रस्ता मात्र अत्यंत खडकाळ आहे. खड्डे , मोठे दगड, भरपूर शिंपले पार करत आपण पोहोचतो ते अश्या ठिकाणी इथून पळसनाथाचं मंदिर दिसतं. निळ्याशार आकाशाच्या पार्श्वभूमीवर हे मंदिर खूपच विलोभनीय दिसत होतं. भिगवण कडून हायवे वरून पळसदेव कडे जाताना डाव्या बाजूला लांबवर हे देऊळ दृष्टीस पडतं आणि आपल्या मनात एक कुतूहल न...

 NH 4 आणि बरंच काही !  जिथं प्रवासाला जात आहोत त्या ठिकाणापेक्षा तिथंपर्यंत जाण्याचा जो प्रवास आहे तो प्रवास अनुभवायचा असतो. तो प्रवास खूप जास्त आनंद देऊन जातो. पुस्तकी वाटलं तरी या वाक्यातला शब्दन शब्द खरा आहे हे पटवणारा प्रवास अनेकदा आम्ही केलाय.... आणि या प्रवासात गेली अनेक वर्ष आम्हाला साथ देतोय तो NH 4.... मुंबई बंगलोर महामार्ग. देशाच्या पश्चिम आणि दक्षिणेला जोडणारा दुवा.  या वाटेवर आम्ही प्रवास करतोय त्याला आता चार दशकं झाली. आईच्या मांडीवर बसून प्रवास करण्यापासून ते आपल्या मांडीवर आपलं तान्हं बाळ घेऊन प्रवास करणं म्हणजे एक वर्तुळ पूर्ण झालं. हा प्रवास अजूनही चालू आहे.  अख्खं आयुष्य पुण्यात काढलं तरी मूळ गाव कोणतं असं विचारलं की  "वाई / सातारा " हे जितक्या तत्परतेनं सांगितलं जातं तितकीच किंबहुना त्यापेक्षा जास्त तत्परता NH 4 वर प्रवास करण्यात आम्हाला असते.  लहानपणी लाल परी ( हे नाव का पडलं असेल देव जाणे. कारण परी वगैरे वाटावी इतकी सुलभता या प्रवासात कधीच नव्हती ....असो ) , नंतर रेंट वर गाडी, मग स्वतःची गाडी असा प्रवास करत करत NH 4 शी आमचे नातेसंबंध जु...